Historische achtergrond

De watergeuzen trekken naar Leiden. Op de prent de vlag van de opstand: De prinsenvlag, Oranje, wit en blauw. Later werd de vlag rood, wit en blauw.

Pas als begin oktober de wind naar het zuiden draait en aanwakkert tot stormkracht stuwt het water met kracht het Leidse gebied binnen en kan de Geuzenvloot met platbodemvaartuigen de stad naderen.

Boisot trekt oostelijk om Zoetermeer heen, waar bij het Zegwaardse Verlaat de waterscheiding tussen Schieland en Rijnland wordt doorbroken.

Valdez verplaatst zijn hoofdkwartier van Zoetermeer naar Zoeterwoude.

Op 21 september worden de Spanjaarden op het Noord-Aase meer verslagen. De vaarweg naar Leiden via de Weipoortse Vliet en de Oude Rijn is bij Leiderdorp te zwaar verdedigd om langs deze weg een aanval te doen.

Op 29 september begint een zware storm die het waterpeil opdrijft.

In de nacht van 1 op 2 oktober kan Boisot de Kerkweg tussen Zoeterwoude en Weipoort nemen en doorsteken. De Meerburger Wetering is nu te bereiken. Zoeterwoude wordt door de Spanjaarden ontruimd. 

De Geuzen varen naar het Papemeer, vanwaar de Lammenschans onder vuur wordt genomen. De Spanjaarden, een uitval en het opkomend water vrezend, vluchten in paniek. De bevolking kan het nog niet geloven. Ze verbaasden zich over de stilte aan de andere kant van de stadsmuur en stuurden een kleine jongen er op uit om poolshoogte te nemen. Deze Cornelis Joppensz. sluipt naar de Lammenschans en vindt deze inderdaad verlaten. De belegeraars moeten zeer overhaast zijn vertrokken want in de schans staat nog een klaargemaakte maaltijd van wortelen, uien, vlees en pastinaken op het vuur, die "hutspot" genoemd zal worden. En om acht uur in de morgen van 3 oktober komen de Watergeuzen onder bevel van De Boisot met hun vaartuigen via de Vliet de stad binnen en brengen voor de uitgehongerde bevolking o.a. haring en wittebrood mee. Iedere inwoner krijgt een half brood met kaas en haring.

De Geuzenvloot kan nu via de Vrouwevaart en Trekvliet naar Leiden.

De zelfopoffering van burgemeester Van der Werf (Michiel Ignatius van Bree, ca. 1816 | via collectie Museum de Lakenhal)

De Geuzen (‘een rou,woest en vreeselyck volk’) werden door de door pest en honger geteisterde bevolking, waaronder burgemeester Van der Werff, vanaf de muren toegejuicht.  

Het is 3 oktober 1574:  LEIDENS  ONTZET.
Het "wapenfeit" van Leidens Ontzet, waarbij het doorzettingsvermogen van de bevolking en het water de sterkste wapens bleken, was een belangrijke mijlpaal in de strijd om de onafhankelijkheid van de Republiek. Als blijvend monument schonk Prins Willem van Oranje de stad zijn Hogeschool, thans Universiteit, die reeds op 8 februari 1575, vier maanden na het Ontzet, werd ingewijd.  

De jaarlijkse viering van Leids Ontzet 

Tegenwoordig wordt Leidens Ontzet nog steeds uitgebreid gevierd. Drie oktober is een lokale vrije dag.  

In de aanloop naar de datum 3 oktober is er al van alles te doen: een lezing, de Hutspotmaaltijd en de uitdeling van haring en wittebrood,  een taptoe en de Reveille op de vroege morgen van 3 oktober zelf. De Grote Optocht door de stad heeft elk jaar een ander thema en trekt veel publiek. Zo ook de kermis en de warenmarkt die in de binnenstad zijn opgesteld.

Meer informatie is te vinden via de gemeente, VVV Leiden en natuurlijk de 3 October Vereeniging.